Pojęcie podatku zostało ustawowo zdefiniowane w art. 6 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (powoływana dalej w skrócie ord.pod.). Zgodnie z powołanym przepisem, podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej. Podatek należy odróżnić od opłaty za czynności organów administracyjnych np. opłata skarbowa za wniosek do organu, opłata koncesyjna (opłaty uiszczane są za wykonanie przez organ administracji konkretnych czynności, np. rozpatrzenie wniosku) [Kulicki J., Podatek dochodowy od osób fizycznych, Wydawnictwo ABC, Warszawa 1999 s. 56.].
W definicji podatku należy zwrócić uwagę na jej poszczególne elementy:
– podatki są świadczeniami przymusowymi – ich pobór jest zabezpieczony przymusem państwa;
– podatki są świadczeniami bezzwrotnymi – podatek raz wpłacony w należnej wysokości nie podlega zwrotowi na rzecz podatnika (cecha ta różni podatek od pożyczki jako zwrotnej formy redystrybucji dochodów);
– podatki są świadczeniami nieodpłatnymi – ze świadczeniem podatkowym nie wiąże się bezpośrednio żadne wzajemne świadczenie państwa na rzecz podatnika; podatki nie są zatem pobierane według zasady ekwiwalentności świadczeń, lecz według zasady zdolności podatkowej, tj. zdolności podatnika do ponoszenia ciężarów na rzecz państwa; miarą tej zdolności może być dochód, majątek i konsumpcja podatnika;
– podatki są świadczeniami wynikającymi z ustawy podatkowej – oznacza to, że podatki mogą być nakładane na abstrakcyjnie określonych adresatów w drodze aktów normatywnych uchwalanych przez parlament (nie zaś w drodze decyzji dotyczących konkretnych osób);
– podatki są świadczeniami publicznoprawnymi – mogą być pobierane wyłącznie na rzecz Skarbu Państwa lub organizacji publicznoprawnych.
Podatnikiem jest osoba fizyczna lub osoba prawna, która płacąc podatek zwiększa ponoszone przez siebie koszty lub pomniejsza swoje przychody. Obok pojęcia podatnik występuje pojęcie płatnik, które oznacza osobę fizyczną lub osobę prawną, która przekazuje kwotę podatku do budżetu.
Podatki mogą być nakładane na:
– dochód, czyli podatki pobierane od płac, odsetek, rent, zysków,
– wydatki, czyli podatki nakładane na dobra i usługi, które ludzie kupują,
– majątek, czyli podatki przenoszące część wartości majątku posiadanego przez ludzi na rząd.
Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu [Litwińczuk H., Prawo podatkowe przedsiębiorców, Wydawnictwo „Konieczny i Kruszewski”, Warszawa 2000, s.16.].