Działalnością gospodarczą jest działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność [Kulicki J., Podatek dochodowy od osób fizycznych, Wydawnictwo ABC, Warszawa 1999, s. 46.].
Przedsiębiorcą, czyli podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą, może być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jak i jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej (np. spółka cywilna) [Gach J., Gomułowicz A., Małecki J., Podatek dochodowy od osób fizycznych. Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 1998, s. 35.].
Rozpoczęcie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością uzyskania przez przedsiębiorcę odpowiednich wpisów i koncesji oraz obowiązkiem dokonania zgłoszeń do licznych ewidencji. Podstawowe znaczenie ma w tym zakresie obowiązek uzyskania przez osobę rozpoczynającą działalność gospodarczą wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, uzyskanie statystycznego numeru identyfikacyjnego REGON, a także zgłoszenie działalności gospodarczej w urzędzie skarbowym, uzyskanie numeru identyfikacji podatkowej (NIP) oraz dokonanie wyboru formy opodatkowania.
Osoby fizyczne oraz spółki cywilne osób fizycznych, rozpoczynając działalność gospodarczą jeszcze przed wyborem formy opodatkowania i złożeniem zawiadomienia w urzędzie skarbowym, muszą zgłosić tę działalność do ewidencji działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 8 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej [Dz.U. nr 41, poz. 324 z póź. zmian.], podjęcie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej wymaga zgłoszenia do ewidencji działalności gospodarczej. Ewidencję taką, w ramach zadań zleconych przez terenowe organy administracji państwowej o właściwości szczególnej w sprawach ewidencji działalności gospodarczej prowadzą organy gminy [Ustawa z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz zmianie niektórych ustaw – Dz.U. nr 34, poz. 198 z póź. zmian. ].
Organ ewidencyjny dokonuje wpisu do ewidencji stosownie do złożonego przez przedsiębiorcę zgłoszenia. Zaświadczenie o wpisie organ ewidencyjny doręcza przedsiębiorcy nie później niż w terminie 14 dni od dnia zgłoszenia. Jednocześnie kopię tego zaświadczenia przekazuje organowi podatkowemu. Zgłoszenie powinno zawierać:
– oznaczenie przedsiębiorcy, tj. nazwę, imię i nazwisko, oznaczenie jego siedziby (miejsca zamieszkania), a w przypadku ustanowienia pełnomocników do dokonywania czynności prawnych w imieniu przedsiębiorcy także imiona i nazwiska tych pełnomocników,
– określenie przedmiotu działalności gospodarczej,
– wskazanie miejsca wykonywania działalności gospodarczej,
– wskazania daty rozpoczęcia działalności gospodarczej.
Zgłoszeniu do ewidencji działalności gospodarczej podlegają także wszelkie zmiany stanu faktycznego i prawnego odnoszące się do przedsiębiorcy i działalności gospodarczej powstałe po dokonaniu wpisu do ewidencji (chodzi o zmianę wszystkich tych danych, które zostały zawarte w zgłoszeniu). Przedsiębiorca obowiązany jest, zgodnie z art. 18 ustawy o działalności gospodarczej, zgłosić te zmiany organowi ewidencyjnemu w ciągu 14 dni.
Nie każdy rodzaj podejmowanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej podlega obowiązkowi ewidencyjnemu. Przepisy ustawy o działalności gospodarczej szczegółowo określają rodzaje działalności gospodarczej, których nie zgłasza się do ewidencji działalności gospodarczej.
Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej [Dz.U. nr 41, poz. 324 z póź. zmian.], zgłoszeniu ewidencyjnemu nie podlega:
– działalność wytwórcza w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, ogrodnictwa oraz sadownictwa,
– działalność gospodarcza osób prawnych,
– działalność gospodarcza, wymagająca uzyskania koncesji,
– działalności gospodarcza, która na podstawie odrębnych ustaw wymaga uzyskania zezwolenia.
Ponadto nie ewidencjonuje się działalności gospodarczej osób fizycznych, podejmowanej osobiście, z której zarobek stanowi dodatkowe źródło dochodu i traktowane jest jako uboczne zajęcie zarobkowe [art. 9 ustawy o działalności gospodarczej, Dz.U. zNr 101, poz 1178, z póź. zmian.].
Wyłączenie to obejmuje działalność polegającą na:
1. wynajmowaniu turystom przez rolników pokoi lub miejsca na ustawienie namiotów w obrębie gospodarstwa rolnego, a także sprzedaż posiłków i świadczenie usług z tym związanych.
2. sprzedaży nie przetworzonych produktów rolnych, ogrodniczych, sadowniczych, hodowlanych, w tym mięsa z uboju gospodarczego, runa leśnego, owoców leśnych, posiłków domowych, a także wytwarzanych we własnym zakresie przedmiotów użytku osobistego, domowego, gospodarskiego oraz rękodzieła artystycznego.
3. naprawie i konserwacji przedmiotów użytku osobistego, domowego i gospodarskiego oraz mieszkań, a także innych usług z użyciem materiałów i narzędzi własnych lub powierzonych, z wyjątkiem zarobkowego przewozu osób.
4. wytwarzaniu przedmiotów użytku osobistego i gospodarskiego oraz rękodzieła ludowego i artystycznego.
Przepisy ustawy o działalności gospodarczej szczegółowo wymieniają również te rodzaje działalności, które wprawdzie nie podlegają wpisowi do ewidencji, jednak wymagają uzyskania przez przedsiębiorcę koncesji. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej, od uzyskania koncesji jest uzależnione m.in. rozpoczęcie działalności w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją, wytwarzania środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, wyrobu i rozlewu wyrobów winiarskich, wytwarzania wyrobów tytoniowych lub prowadzenia aptek [Ustawa o działalności gospodarczej, Dz.U. zNr 101, poz 1178, z póź. zmian.].