Czy w obrocie gospodarczym ceny należy oznaczać jako netto czy brutto? Czy strony umowy mogą swobodnie kształtować wysokość cen? Jakie obowiązki spoczywają na przedsiębiorcy w związku z przepisami dotyczącymi cen?
– Problematyka dotycząca cen uregulowana została w ustawie z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach, przy czym podkreślić należy, że postanowienia w niej zawarte nie odnoszą się do cen w obrocie pomiędzy osobami fizycznymi, z których żadna nie jest przedsiębiorcą. Generalnie więc przepisy te mają zastosowanie w odniesieniu do obrotu gospodarczego. Nie każdy przedsiębiorca jest jednak świadomy obowiązków wynikających ze wskazanej ustawy.
Ustawa o cenach obowiązuje niezależnie od przepisów szczególnych tj. ustaw, które w odrębny sposób regulują daną płaszczyznę prawa w zakresie cen. Do aktów tych należą między innymi następujące:
1. ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, w zakresie zasad ustalania cen paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła,
2. ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków w zakresie zasad ustalania cen za zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków,
3. ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o regulacji rynku, w zakresie zasad ustalania cen cukru białego i buraków cukrowych,
4. ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o regulacji rynku skrobi ziemniaczanej, w zakresie ustalania ceny minimalnej ziemniaków,
5. ustawa z dnia 6 września 2001 r. o regulacji rynku mleka i przetworów mlecznych, w zakresie zasad ustalania docelowej ceny mleka o zawartości tłuszczu 3,7% oraz cen interwencyjnych masła i odtłuszczonego mleka w proszku,
6. ustawa z dnia 21 lipca 2000 r. – Prawo telekomunikacyjne, w zakresie zasad ustalania cen usług telekomunikacyjnych,
7. ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, w zakresie zasad ustalania cen leków.
Ustawa o cenach zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 definiuje cenę jako wartość wyrażoną w jednostkach pieniężnych, którą kupujący jest obowiązany zapłacić przedsiębiorcy za towar lub usługę; w cenie uwzględnia się podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług oraz podatkiem akcyzowym. Za cenę ustawa uznaje również stawkę taryfową.
Z powyższej definicji wynika, że przedsiębiorca co do zasady winien uwzględniać w cenie kwotę podatku od towarów i usług i podatku akcyzowego, a zatem taka cena powinna być podawana w ofercie przedsiębiorcy. Obowiązek ten powstaje, jeśli na podstawie odrębnych przepisów tj. ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług sprzedaż towaru (usługi) podlega obciążeniu podatkiem od towarów i usług oraz podatkiem akcyzowym. Istnieje jednakże w doktrynie pogląd, że przepis formułujący zasadę ujmowania w cenie podatku od towarów i usług nie ma charakteru bezwzględnego. Byłoby to bowiem sprzeczne z zasadą swobody umów wyrażoną w art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tą opinią strony mogą ustalić cenę netto (nie obejmującą podatku od towarów i usług) nawet gdy sprzedaż danego towaru (usługi) podlega opodatkowaniu. Przy czym nie zwalnia to oczywiście od obowiązku odprowadzenia podatku od ustalonej ceny.
Zasadą jest, że strony zawierające umowę mogą w sposób swobodny kształtować ceny towarów i usług. Od tego ustawa przewiduje w określonych przypadkach ograniczenia, do których należą:
1. Pierwsze ograniczenie polega na możliwości wydania przez Radę Ministrów rozporządzenia, w którym określi wykaz towarów, na które ustala się ceny urzędowe i marże handlowe urzędowe. Dotyczy to jednak wyłącznie sytuacji szczególnego zagrożenia dla właściwego funkcjonowania gospodarki państwa. Wykaz ten powinien zawierać towary lub usługi mające podstawowe znaczenie dla kosztów utrzymania konsumentów oraz ustalenie okresu stosowania cen urzędowych i marż handlowych urzędowych.
2. Drugie ograniczenie wyraża się zaś w ustalaniu cen urzędowych hurtowych i detalicznych na środki farmaceutyczne i materiały medyczne objęte, na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, wykazem leków podstawowych i uzupełniających oraz wykazem leków i materiałów medycznych przepisywanych bezpłatnie, za opłatą ryczałtową lub częściową odpłatnością w związku z chorobami zakaźnymi lub psychicznymi, upośledzeniem umysłowym oraz niektórymi chorobami przewlekłymi, wrodzonymi lub nabytymi. Organem uprawnionym do ustalenia w formie rozporządzenia cen urzędowych hurtowych i detalicznych jest Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z Ministrem do spraw finansów publicznych.
3. Trzeci rodzaj ograniczenia swobody ustalania cen dotyczy uprawnienia Rady Gminy do ustalania cen urzędowych za usługi przewozowe transportu zbiorowego oraz za przewozy taksówkami na terenie gminy, a także uprawnienia Rady Powiatu do ustalania cen urzędowych za usługi przewozowe transportu zbiorowego na terenie powiatu.
Ceny urzędowe i marże handlowe urzędowe mają charakter cen i marż handlowych maksymalnych, a więc nie mogą przekroczyć określonej górnej wysokości.
Z ustawy o cenach wynika dla przedsiębiorców szereg innych obowiązków:
1. obowiązek określenia, w formie pisemnej, w sposób dostępny dla kupującego, szczegółowej charakterystyki jakościowej towaru (usługi), a także wskazania kraju pochodzenia towaru, jeżeli został on wprowadzony na polski obszar celny. Wymóg ten w praktyce często bywa nieprzestrzegany. Rada Ministrów może przy spełnieniu określonych przesłanek określić wykaz towarów (usług), do których nie ma zastosowania obowiązek określania szczegółowej charakterystyki jakościowej towaru lub usługi albo wskazania kraju pochodzenia towaru.
2. Przedsiębiorca będący producentem ma obowiązek obniżyć cenę w przypadkach, gdy towar nie posiada wymaganych cech określonych w charakterystyce jakościowej, o której mowa w pkt 1, bądź posiada wady polegające na zmniejszeniu ilości, masy lub objętości towaru albo uszkodzenia, chyba że przy dołożeniu staranności wymaganej w stosunkach sprzedaży danego rodzaju nie mógł wiedzieć o wadzie towaru. Taki sam obowiązek ciąży na sprzedawcy towaru.
3. Najistotniejszy dla przedsiębiorcy to obowiązek oznaczania ceną towarów przeznaczonych do sprzedaży detalicznej. Ceny jednostkowe towarów i usług powinny być uwidocznione w miejscach sprzedaży detalicznej i świadczenia usług w sposób zapewniający prostą i niebudzącą wątpliwości informację o ich wysokości, a w odniesieniu do cen urzędowych – także o ich rodzaju (cena urzędowa) oraz o przyczynach wprowadzenia obniżek cen. Na straży kontroli wykonywania tego obowiązku stoi wojewódzki inspektor Inspekcji Handlowej, który jest władny nałożyć na przedsiębiorcę w drodze decyzji karę pieniężną w przedziale od 1000,00 euro do 5000,00 euro.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 5 lipca 2001 r. o cenach (Dz. U. z 2001 r., nr 97, poz. 1050)