Jak wygląda procedura utworzenia niepublicznej uczelni w świetle przepisów o szkolnictwie wyższym? Czy można przenieść uprawnienia wynikające z udzielonego pozwolenia na utworzenie uczelni?
Z dniem 1 września 2005 r. weszły w życie (z pewnymi wyjątkami) przepisy nowej ustawy o szkolnictwie wyższym. Ustawa ta swoim zakresem obejmuje działalność zarówno publicznych, jak i niepublicznych szkół wyższych.
Za uczelnię niepubliczną ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym uznaje uczelnię czyli szkołę prowadzącą studia wyższe, utworzoną przez osobę fizyczną lub osobę prawną. Nie może być to jednak państwowa, ani samorządowa osoba prawna.
Istnieje nadto szereg okoliczności (przesłanek) o charakterze podmiotowym, które wykluczają możliwość ubiegania się o wydanie pozwolenia na utworzenie niepublicznej szkoły wyższej. I tak nie zostanie wydane pozwolenie osobie fizycznej, która:
1. została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne,
2. została wpisana do rejestru dłużników niewypłacalnych Krajowego Rejestru Sądowego,
3. posiada wymagalne zobowiązania wobec Skarbu Państwa.
Okolicznościami dyskwalifikującymi osobę prawną są natomiast:
1. postawienie w stan likwidacji
2. postawienie w stan upadłości
3. wpisanie do rejestru dłużników niewypłacalnych Krajowego Rejestru Sądowego
4. posiadanie wymagalnych zobowiązań wobec Skarbu Państwa
5. istnienie przynajmniej jednej z przesłanek dotyczących osoby fizycznej umocowanej do reprezentacji osoby prawnej.
Organem właściwym do wydania pozwolenia na utworzenie uczelni niepublicznej jest Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego ( aktualne Minister Edukacji Narodowej) Organ ten rozstrzyga również wniosek o przyznanie uprawnień do prowadzenia studiów wyższych na danym kierunku i określonym poziomie kształcenia.
Wniosek o wydanie pozwolenia musi zawierać określone dane i informacje oraz być zgodny w zakresie treści z postanowieniami odpowiedniego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej. W tym akcie wykonawczym Minister określa między innymi:
1. sposób pobierania i wysokość opłaty na wydatki związane z kosztami postępowania opiniodawczego,
2. wykaz dokumentów jakie muszą być dołączone do wniosku, w tym wykaz dokumentów dotyczących założyciela uczelni i dokumentów dotyczących zobowiązań i gwarancji finansowych oraz założeń organizacyjnych i dydaktycznych uczelni.
Wskazane wyżej postępowanie opiniodawcze przeprowadzane jest przez Państwową Komisję Akredytacyjną, do której zwraca się Minister przed rozstrzygnięciem wniosku o udzielenie pozwolenia na utworzenie szkoły wyższej. Państwowa Komisja Akredytacyjna jako organ kolegialny w terminie nie przekraczającym czterech miesięcy od dnia otrzymania wniosku wyraża swoją opinię na temat utworzenia uczelni oraz przyznania jej uprawnienia do prowadzenia studiów na danym kierunku i określonym poziomie kształcenia. Jeśli zaś Komisja w przepisanym terminie czterech miesięcy nie przedstawi opinii, Minister podejmuje decyzję bez opinii Komisji. Nie ma obowiązku zasięgania opinii Komisji, gdy zachodzi przynajmniej jedna z opisanych wcześniej przesłanek podmiotowych (dotyczących zarówno osób fizycznych i prawnych) stanowiąca podstawę do odmowy udzielenia pozwolenia.
Przesłanką o charakterze przedmiotowym, decydującą o odmowie udzielenia pozwolenia jest z kolei ocena wniosku o wydanie pozwolenia, według której uczelnia niepubliczna lub jej jednostki organizacyjne nie będą spełniały warunków niezbędnych do prowadzenia studiów określonych w ustawie i aktach wykonawczych wydanych na jej podstawie. Zapis ten jak się wydaje, jest mało precyzyjny i powinien być w związku z tym rozwinięty w sposób pozwalający na stworzenie bardziej przejrzystych kryteriów oceny wniosku.
W pozwoleniu udzielonym przez Ministra Edukacji Narodowej określa się następujące elementy:
1. założyciela uczelni
2. nazwę uczelni
3. siedzibą uczelni
4. prowadzone kierunki studiów i poziom kształcenia
5. minimalną wielkość i rodzaj środków majątkowych które założyciel jest obowiązany przeznaczyć na utworzenie i funkcjonowanie uczelni, z tym że wysokość środków finansowych nie może być niższa niż 500 tysięcy złotych
Pozwolenie jest udzielane na okres pięciu lat. Po uprzednim zasięgnięciu opinii Państwowej Komisji Akredytacyjnej pozwolenie może być przedłużone na czas nieokreślony jeżeli wszystkie prowadzone kierunki studiów uzyskały pozytywną ocenę kształcenia wydaną przez Państwową Komisję Akredytacyjną, bądź na czas określony w pozostałych przypadkach.
Samo uzyskanie pozwolenia nie uprawnia już do podjęcia działalności przez uczelnię. Założyciel bowiem w terminie trzech miesięcy od dnia wydania pozwolenia winien złożyć w formie aktu notarialnego oświadczenie woli o założeniu uczelni niepublicznej (akt założycielski). Akt założycielski w swojej treści powinien zawierać te same dane, co w pozwoleniu na utworzenie uczelni, a także szczegółowy zakres działalności uczelni. W przypadku zaś wielkości środków majątkowych przeznaczonych na utworzenie uczelni, określić należy w tym zakresie wartość rzeczy przekazanych jej na własność, termin ich przekazania oraz sposób dalszego finansowania uczelni.
Konsekwencją nie złożenia aktu założycielskiego w terminie trzech miesięcy od dnia uzyskania pozwolenia jest jego cofnięcie przez Ministra. Taki sam skutek wystąpi, jeśli w terminie trzech miesięcy od dnia wpisania uczelni do właściwego rejestru założyciel nie przekaże na rzecz uczelni środków majątkowych, które wskazał w akcie założycielskim oraz jeśli w terminie jednego roku od dnia wpisania uczelni do rejestru nie rozpocznie ona kształcenia studentów.
Nie należy także zapominać o sporządzeniu pierwszego statutu uczelni, który jest nadawany przez założyciela. Postanowienia statutu winny regulować między innymi kwestie związane z organizacją uczelni, jej organami (rektora i organu kolegialnego), jej mieniem i finansami. W statucie, który wymaga zatwierdzenia przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego w drodze decyzji administracyjnej określić należy także sposób przejęcia funkcji założyciela w razie jego śmierci, jeżeli jest osobą fizyczną albo likwidacji, jeżeli jest osobą prawną oraz zasady i tryb likwidacji uczelni, z uwzględnieniem zobowiązań założyciela uczelni w przypadku jej likwidacji. Właściwe i rzetelne sformułowanie treści statutu ma istotne znaczenie z tego względu, że w razie stwierdzenia jego niezgodności z prawem nastąpi odmowa zatwierdzenia statutu. Przedtem jednak minister wezwie uczelnię do usunięcia niezgodności z prawem.
Zasadniczo statut wchodzi w życie z dniem wydania przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego decyzji zatwierdzającej ten statut, chyba że w statucie został określony termin późniejszy.
Uczelnia niepubliczna podlega wpisowi do rejestru uczelni niepublicznych i związków uczelni niepublicznych, który prowadzony jest przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego. Wpis uczelni do rejestru dokonywany jest na wniosek. Z chwilą tą uczelnia nabywa osobowość prawną. Szczegółowe postanowienia na temat danych, jakie należy umieścić we wniosku o wpis do rejestru uczelni niepublicznych oraz dokumentów, które należy załączyć do wniosku określa rozporządzenie właściwego ministra.
Stwierdzenie niezgodności statutu bądź aktu założycielskiego z przepisami prawa lub udzielonym pozwoleniem prowadzi do odmowy wpisu do rejestru uczelni niepublicznych.
Przepisy Prawa o szkolnictwie wyższym dopuszczają możliwość przeniesienia pozwolenia na rzecz osoby trzeciej, która wstępuje wówczas w miejsce dotychczasowego założyciela. Wniosek w tym zakresie do ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego składa dotychczasowy założyciel bądź osoba, na rzecz której przeniesiono pozwolenie.
Przeniesienie pozwolenia na rzecz innej osoby będzie skuteczne jeśli dokona ona przyjęcia wszystkich warunków zawartych w pozwoleniu. Konieczne jest więc złożenie przez taką osobę oświadczenia woli. Podkreślić trzeba, że z przepisu przewidującego takie rozwiązanie polegające na zmianie podmiotowej nie wynika obowiązek właściwego ministra na uwzględnienie wniosku w tym zakresie. Minister rozpatrując wniosek zatem może, ale nie musi dokonać przeniesienia pozwolenia.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365)