Ekonomiści uważają, że dobry system podatkowy to taki, w którym podatki są:
– Proste, a zatem łatwe do obliczenia i ściągnięcia;
– Pewne – urzędnik podatkowy nie może decydować o ich wielkości;
– Niezbyt wysokie – by nie skłaniać do uchylania się od nich;
– Neutralne – a więc nie zniekształcające zjawisk zachodzących na rynku.
System podatkowy został wprowadzony w celu zgromadzenia środków finansowych. Państwo do realizacji swych zadań potrzebuje pewnego zbioru podatków, które są powiązane ze sobą w pewien sposób (zawierają pewną „myśl przewodnią”), tak aby tworzyły całość organizacyjną pod względem prawnym i ekonomicznym [Wojciechowski E., Systemy podatkowe, w: System instytucji prawno – finansowych PRL, praca zbiór., t. III, cz. 2, Wrocław 1985, s. 78.].
Fundamentem budowy systemu podatkowego powinny być dwie niesprzeczne ze sobą zasady: zasada trwałej wydajności podatku oraz zasada sprawiedliwości w rozłożeniu ciężaru podatkowego. Budowa systemu podatkowego w warstwie prawnej nie może się jednak mijać z uwarunkowaniami gospodarczymi, musi być dostosowana do już obowiązującego porządku prawnego [Gomułowicz A., Małecki J., Podatki i prawo podatkowe, s. 124.
].
W nauce o podatkach wyróżnia się historyczne i racjonalne systemy podatkowe. Obowiązujące w innych państwach systemy podatkowe kształtowały się stopniowo, w wyniku procesu historycznego. Znajdują w nich odzwierciedlenie założenia ustroju gospodarczego i społecznego danego państwa. Systemy racjonalne są budowane z punktu widzenia optymalnej realizacji fiskalnych i pozafiskalnych celów podatków, przy zachowaniu powszechnie uznawanych zasad podatkowych. Koncepcje reform podatkowych powstają z reguły w wyniku konfrontacji systemu historycznego z systemem uznanym za racjonalny i zmierzają do takiego przekształcenia pierwszego z nich, aby w stopniu możliwym do zrealizowania w danych warunkach gospodarczych i społecznych zbliżał się do systemu racjonalnego. Niezbędne są przy tym pewne kompromisy. Problemu sprawiedliwości podatkowej, czyli wyboru kryteriów rozłożenia ciężarów podatkowych pomiędzy podatników o różnych poziomach dochodu, sytuacji rodzinnej, źródłach dochodu czy strukturze konsumpcji,
nie można bowiem rozwiązać stosując metody naukowe, lecz niezbędne jest w tym celu przyjęcie ściśle określonych założeń społecznych.
W okresie radykalnych przemian społeczno – gospodarczych w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych stało się oczywiste, że system podatkowy, który ukształtował się w procesie historycznym, nie jest adekwatny do nowych warunków ustrojowych. U podstaw zmian tego systemu legły następujące założenia:
– wprowadzenie identycznych zasad opodatkowania dla wszystkich przedsiębiorców, niezależnie od formy własności; kryterium zróżnicowania sposobu ich opodatkowania może być jedynie ich forma prawna (osoby fizyczne, osoby prawne);
– wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego, obciążającego dochody osób fizycznych jako instrumentu regulowania dochodów ludności w warunkach gospodarki rynkowej oraz instrumentu zapewniającego właściwą harmonię pomiędzy opodatkowaniem bezpośrednim i pośrednim;
– wprowadzenie nowych zasad obciążenia konsumpcji poprzez zastosowanie podatku obrotowego w miarę jednolitego, powszechnego i neutralnego wobec mechanizmu rynkowego oraz kształtowania struktury popytu i podaży (wzorem dla tego podatku miał być stosowany w państwach Wspólnoty Europejskiej podatek od wartości dodanej).
W wyniku realizacji tych założeń polski system podatkowy zbliżył się do systemów podatkowych państw o rozwiniętej gospodarce rynkowej. Istnieje jeden podatek od osób prawnych oraz powszechny podatek dochodowy od osób fizycznych. Podatek od towarów i usług jako powszechny podatek obrotowy jest, z punktu widzenia jego konstrukcji, podatkiem od wartości dodanej. Proces kształtowania nowego systemu podatkowego, dla którego wzorem są systemy podatkowe państw o rozwiniętej gospodarce rynkowej, nie jest jeszcze zakończony. Nowego uregulowania wymagają dotychczasowe zasady i formy opodatkowania majątku. Obecnie zapoczątkowana została reforma podatku od nieruchomości oparta na katastrze fiskalnym. W związku z ubieganiem się przez Polskę o członkostwo w Unii Europejskiej następuje również dostosowanie polskiego prawa podatkowego do prawa wspólnotowego [Litwińczuk H., Prawo podatkowe przedsiębiorców, Wydawnictwo „Konieczny i Kruszewski”, Warszawa 2000, s. 18.].
Należy pamiętać, że zły system podatkowy może zahamować wzrost gospodarczy. Wysokie podatki zmniejszają skłonność do oszczędzania i tworzenia kapitału. Podatki skomplikowane, z dużą liczbą wyłączeń i dużym zakresem uznaniowości, skłaniają do uchylania się od ich płacenia, co może spowodować dziurę w publicznej kasie. Podatki nie neutralne utrudniają przemieszczanie się kapitału do dziedzin najbardziej wydajnych, a zatem najkorzystniejszych dla społeczeństwa. Jeżeli na przykład rząd nałoży wyższe podatki na firmy włókiennicze niż na firmy obuwnicze, kapitał będzie inwestowany w produkcję butów, a nie ubrań. W ten sposób państwo z góry określi, jakie branże preferuje. Tymczasem rzeczywista efektywność branży obuwniczej może być mniejsza niż włókienniczej i jej nadmierny rozwój spowoduje straty społeczne.
Dobry system podatkowy jest podstawowym filarem gospodarki państwa.