wzór na pracę magisterską
Problem prawa do informacji konsumenta wynika z braku równowagi, jaka występuje pomiędzy profesjonalistą a konsumentem.
Przedsiębiorca jako profesjonalny podmiot gospodarczy dysponuje większą wiedzą o towarze lub usłudze niż konsument. Dobra wiara i zwyczaje uczciwego obrotu nakazują więc poinformować konsumenta o wszystkich właściwościach m.in. danego dobra czy usługi, o warunkach transakcji, by na tej podstawie świadomie podejmował decyzje na rynku[1] [2].
Najwcześniej, bo już w XIX wieku, uznano obowiązek udzielenia informacji za komplementarny do świadczenia głównego w stosunku do zawodów wykonywanych przez osoby obdarzone szczególnym zaufaniem (notariusz, lekarz). Następnie orzecznictwo rozszerzało go stopniowo na dalsze kategorie profesjonalistów. Cechą charakterystyczna stosunku profesjonalista – konsument (laik) jest bowiem brak równowagi w pozycji stron.
Profesjonalista ma z założenia pozycje dominującą. Zakłada się, ze zawodowiec wie lepiej, co więcej jest on zobowiązany wiedzieć lepiej, a skoro tak, to powinien poinformować tego, który nie wie, bo wiedzieć, nie może. Powszechnie też uznaje się dziś, że udzielenie odpowiedniej informacji stanowi obok obowiązku kompetencji najważniejszy obowiązek obciążający każdego profesjonalistę.
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 17.08.93, wypowiedział się w tej sprawie tak: „należyta staranność dłużnika, określana przy uwzględnieniu zawodowego charakteru prowadzonej przez niego działalności gospodarczej (art. 355 § 2 k.c.), obejmuje także znajomość obowiązującego prawa oraz następstw z niego wynikających w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Jest to staranność na poziomie wyższym od przeciętnego, wymagana od specjalistów bez względu na to, czy odpowiednio wysoki stopień biegłości osiągnięty został w drodze uzyskania specjalistycznego wykształcenia zawodowego (fachowego), czy też poprzez praktyczne doskonalenie zawodowe. Zasadne jest zatem zapatrywanie, że każdy podmiot gospodarczy, dopełniając czynności związanych z zamierzonym prowadzeniem działalności gospodarczej, składa jednocześnie zapewnienie o spełnieniu wszystkich warunków wymaganych – w obowiązujących przepisach – do prowadzenia takiej działalności gospodarczej. Do nich należy posiadanie wiadomości i umiejętności fachowych na poziomie wymaganym w obowiązujących przepisach”.
Jego niewypełnienie lub nienależyte wypełnianie pociąga za sobą odpowiedzialność cywilną zawodowca względem jego kontrahenta[3].
Gwałtowny rozwój działalności marketingowej i technik informatycznych wykraczających poza granice państwowe, powiązany z zasadami tworzenia jednolitego rynku państwowego, rodzi potrzebę poszukiwania jednolitych rozwiązań prawnych w tym zakresie. Ściślej rzecz ujmując, chodzi o kwestie związane z komunikacją handlową, informacją kierowaną do konsumenta w warunkach ogólnej globalizacji i europeizacji rynku.
Europejska ochrona konsumenta opiera się głównie na paradygmacie przejrzystości informacji. Ponieważ współczesne warunki produkcji i rynku, współczesne formy komunikacji zaciemniają przejrzystość zarówno co do przedmiotu oferty – jakości, bezpieczeństwa oferowanych dóbr – jak i co do sposobu korzystania z niej. Kto jest poinformowany i rozumie kierowane do niego informacje może swobodnie decydować i wybierać.
Ochrona konsumenta we Wspólnocie oznacza właśnie działania na rzecz stworzenia warunków dla swobodnego wyboru i decyzji konsumenckiej. Słabość konsumenta jest bowiem wynikiem braku po jego stronie przejrzystości ofert i rynku. Przedsięwzięcia i instrumenty służące ochronie konsumenta nie maja zatem na celu „dania” mu czegoś dodatkowego, ale raczej przywrócenie równości szans, traconych wraz z rozwojem nowoczesnej produkcji, handlu czy marketingu[4].
Informowanie konsumenta odgrywa nie tylko ważną rolę dla samego konsumenta, której właściwe spełnienie warunkuje możliwość dokonywania przez niego racjonalnego, prawidłowego wyboru. W istocie rzeczy stanowi ono główny instrument regulacyjny w działalności rynkowej przedsiębiorców.
Bowiem prawo konsumenta do informacji, do uzyskania należytej wiedzy o przedmiocie i warunkach transakcji, cenie towaru, a w efekcie końcowym świadomego i swobodnego podjęcia decyzji jest zasadniczym prawem każdego konsumenta. Uznanie zatem prawa do prawdziwej i przejrzystej informacji stało się narzędziem ochrony konsumenta nie tylko w Unii Europejskiej. Konsumenta uważa się tu bowiem, za podmiot godny ochrony właśnie dlatego i tylko o tyle, że nie dysponuje właściwą informacją i wiedzą uczestnicząc w wymianie dóbr i usług.
Właściwa informacja, jaka powinna być udostępniana konsumentom w związku z nabywaniem dóbr i usług, stanowiła w zasadzie od czasu uchwalenia pierwszych regulacji prawnych o charakterze wybitnie prokonsumenckim, podstawowy ich element. Jak podkreślano w rezolucji Rady EWG z dnia 14 kwietnia 1975 r., w sprawie wstępnego programu EWG dla ochrony konsumenta i polityki informacyjnej, jest ona zasadniczym prawem w omawianym zakresie. Jego celem jest umożliwienie konsumentowi dokonywania świadomego wyboru przy nabywaniu dóbr i usług, czemu powinna służyć w pierwszym rzędzie rzetelna informacja. Wskazuje się też, iż „konsument musi znać swoje prawa i obowiązki, w szczególności powinien wiedzieć o procedurach dochodzenia swych praw”. Głównym wyrazem tych tendencji jest zagwarantowanie tzw. przejrzystości ofert, polegającej na nałożeniu na podmioty gospodarcze obowiązku oznaczenia dóbr w sposób zapewniający właściwą informacje[5].
Zatem w przyjętym w 1975 r. przez Radę „Pierwszym programie wspólnej polityki ochrony i edukacji konsumenta”, wśród pięciu fundamentalnych praw konsumenta znalazło się „prawo do edukacji i informacji konsumenta”, które to prawo powtarzało się w kolejnych programach i planach konsumenckich.
W programie na lata 1996 – 1998 pierwsze miejsce zajęło również zagadnienie – poprawy informacji konsumenta: założono tutaj, ze miedzy poziomem informacji a możliwością samoochrony konsumenta istnieje ścisła zależność. A podnoszenie stanu informacji konsumenta uznano za konieczne, szczególnie w przypadku instytucji użyteczności publicznej, usług finansowych i bezpieczeństwa produktów[6].
Kolejne programy i plany Rady oraz rezolucje i dyrektywy stworzyły prawo konsumenta do informacji, jako jedno z narzędzi ochrony konsumenta, oraz gwarancję swobody wyboru i suwerenności jego decyzji, a wreszcie gwarancję jego bezpieczeństwa. Zaowocowało to coraz szerszą interwencją w treść i formę informacji, która powinna być udzielona konsumentowi w określonych sytuacjach.
Ogólny obowiązek informacji konsumenta przez profesjonalistę przedstawia się zatem następująco. Od przedsiębiorcy wymaga się:
- posiadania samemu wiedzy dostatecznej, którą profesjonalny podmiot ma się podzielić później z konsumentem,
- udzielając informacji, musi zachować się odpowiednio starannie, zgodnie z wymogami profesjonalizmu, tak aby poziom informacji udzielonej konsumentowi odpowiadał posiadanej wiedzy, odniesionej do konkretnej sytuacji.
Obowiązek informowania konsumenta, według prof. E. Łętowskiej – występuje w dwóch postaciach, różniących się od siebie tym, czy chodzi o uboczne, czy o zasadnicze świadczenie profesjonalisty. Najczęściej jest to powinność ubocznie ciążąca na kontrahencie konsumenta, związana akcesoryjnie z jego zasadniczym świadczeniem np. przy sprzedaży. Występuje tu konieczność poinformowania o korzystaniu z produktu (usługi), o jego właściwościach niebezpiecznych, instrukcji obsługi itd. Odpowiednia informacja może więc sprowadzać się do udzielenia wskazówek, to znaczy rzetelnego i prawdziwego objaśnienia o istniejącym stanie rzeczy, towaru lub charakterze i skutkach usługi.
Niejednokrotnie jednak musi ona przybierać postać ostrzeżenia przed niebezpieczeństwem. Wtedy wymaga się nie tylko by posiadała ona określoną treść, lecz także formę – by przyciągnąć uwagę klienta.
Wyraził to bardzo jasno Sąd Najwyższy w wyroku z 1972 r. „ na producencie wytwarzającym wysoko szkodliwe trucizny spoczywa obowiązek zamieszczenia takiego ostrzeżenia, aby stosujący mógł z łatwością przekonać się, że preparat stanowi nie tylko środek niebezpieczny, ale grożący śmiercią. Ostrzeżenie takie powinno być sformułowane w sposób dostatecznie jasny i odróżniający ogólną szkodliwość w potocznym rozumieniu tego słowa od szkodliwości, z którą może się łączyć utrata życia”.
W orzecznictwie pojawia się też wielokrotnie obowiązek ostrzeżenia przed niekorzystnymi efektami świadczonej usługi. Na przykład w orzeczeniu Sądu Najwyższego z 1987 roku[7][8], mamy: „na przyjmującym zamówienie ciąży obowiązek poinformowania zamawiającego klienta o tym, że nietypowość rzeczy, jej cechy nie gwarantują osiągnięcia pewnego, zamierzonego rezultatu usługi” – w powyższej sprawie chodziło o chemiczne czyszczenie odzieży i właściwości materiału, z którego odzież uszyto, które powinny być znane fachowcy i o odpowiedzialność pralni chemicznej za zniekształcenie oddanej do prania odzieży.
Również w innych krajach, właśnie pod wpływem idei ochrony konsumenta, zaobserwować można zaostrzenie powinności informacyjnych profesjonalisty. Bardzo spektakularnego i szeroko dyskutowanego przykładu dostarcza stanowisko orzecznictwa niemieckiego Trybunału Konstytucyjnego z 1993 r., dotyczące stosunku kredytu bankowego, gdyż sąd ten podkreślił konieczność dokładnego poinformowania osoby udzielającej poręczenia o możliwych skutkach prawno – ekonomicznych, jakie z tej czynności mogą wyniknąć dla poręczającego. Trybunał podkreślił, że poręczenie wiąże się z natury rzeczy z niebezpieczeństwem poręczyciela (przewaga jednej strony), co wręcz zagraża zasadzie autonomii woli. Jak wyjaśnił Sąd Konstytucyjny, wyrównanie braku równowagi stron może nastąpić przez udzielenie wyczerpującej fachowej informacji[9].
Rzadziej udzielanie informacji występuje jako zasadniczy obowiązek, stanowiący treść głównego świadczenia profesjonalisty specjalizującego się właśnie w świadczeniu usług o charakterze udzielania informacji na jakiś temat.
W ramach prawa cywilnego obowiązek udzielenia informacji stanowi fragment szerszego problemu, jakim jest konieczność przestrzegania podstawowych zasad porządku prawnego, zwłaszcza zasady uczciwego obrotu oraz lojalności kontraktowej.
Celem jest zapewnienie bezpiecznego korzystania z dóbr i usług świadczonych przez przedsiębiorców.
Obowiązek informowania powinien zatem dotyczyć wszystkich faz stosunku umownego tj. negocjowania, zawierania i wykonania umowy, oraz wykonywania innych praw z tytułu tej czy innej umowy jak np. gwarancja i rękojmia.
W trosce o realizację prawa konsumenta do informacji obciąża się więc jego kontrahenta pozytywnym obowiązkiem jej udzielenia. Przyjęte lub proponowane rozwiązania zmierzają do wymuszenia przestrzegania wymienionego obowiązku. Jak słusznie bowiem podkreśla się w literaturze, współczesny problem nie polega na tym, by zastanawiać się nad potrzebą informowania konsumentów, lecz na tym, by określić naturę i zakres powinny eh informacji oraz sposobu ich udzielania.
Wymienione założenie nakazuje dostosowanie tak treści, jak i formy informacji do elementu, którego ona dotyczy, oraz celu, jaki powinna osiągnąć.
Zasadniczo rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje informacji, której oczekiwać może konsument:
- informacja o warunkach i postanowieniach tzw. umów konsumenckich (m.in. informacja w zakresie stron i przedmiotu świadczenia),
informacja o produkcie (towarze).
Obowiązki przedsiębiorcy w tym zakresie przedstawię później. [10]
[1] A. Streżyńska, Ochrona konsumenta w Unii Europejskiej i Polsce, Samorząd terytorialny i Unia Europejska zeszyt 10, Warszawa 2000 r.
[2] wyrok, SN, III CRN 77/93,OSNC 1994/3/69
[3] B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Prawo konsumenta do informacji w: Model Prawnej ochrony konsumenta, red. G. Rokicka, Urząd Antymonopolowy, Warszawa 1996, s. 86.
[4] E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich.
[5] R. Szostak, Publicznoprawne instrumenty ochrony konsumenta, Biała Księga Polska – Unia Europejska, nr 26, Warszawa 1995 s. 53.
[6] M. Dauses, M. Sturm, Prawne podstawy ochrony konsumenta na wewnętrznym rynku UE, KPP 97/1, s.38.
[7] wyrok z dnia 28.06.1972, OSNCP 1972, poz. 228.
[8] Orzeczenie SN, 20.05.1987, OSN CP 1987, poz. 125.
[9] E. Trapie, Ochrona słabszej strony umowy, KPP 97/2.
[10] B. Lewaszkiewicz-Petrykowska, Prawo konsumenta do informacji w: Model Prawnej ochrony konsumenta, red. G. Rokicka, Urząd Antymonopolowy, Warszawa 1996.