Jaki ma charakter i jakie skutki wywołuje odrzucenie spadku? Jakie różnice występują pomiędzy instytucją odrzucenia spadku a zrzeczeniem się spadku?
– Sytuacje, kiedy poważnie zastanawiamy się nad tym co zrobić ze spadkiem po zmarłym bliskim nie należą do rzadkości. Decyzja w tym zakresie powinna być poprzedzona dokładnym sprawdzeniem, czy spadkobierca nie pozostawił długów. Ważny jest również czas na podjęcie określonej decyzji i złożenie oświadczenia woli w przepisanej formie. Uchybienie może mieć bowiem dotkliwe konsekwencje dla zainteresowanej osoby.
Odrzucenie spadku jest jedną z trzech możliwości, jaką ma do dyspozycji spadkobierca podejmując decyzję w zakresie spadku. Do dwóch pozostałych należą:
1. przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie proste)
2. przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza)
W przypadku prostego przyjęcia spadku, spadkobierca ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku. Jeżeli więc spadkobierca posiada jakiejkolwiek informacje na temat istniejących długów spadkodawcy to powinien raczej skorzystać z drugiej opcji tj. przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje bowiem, ze spadkobierca odpowiada za długi spadkowej jedynie do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Jego odpowiedzialność nie zostanie jednakże ograniczona, jeśli podstępnie nie podał do inwentarza wszystkich przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi.
Nadmienić trzeba także, że do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku.
Odrzucenie spadku, podobnie jak i przyjęcie spadku jest oświadczeniem woli, które dla swej skuteczności spadkobierca musi złożyć w przepisanej formie i terminie. Oświadczenie to składa się przed sądem lub notariuszem. Można je złożyć ustnie lub z podpisem urzędowo poświadczonym. W przypadku złożenia ustnego oświadczenia o przyjęciu lub odrzucenia spadku przed notariuszem, notariusz sporządza protokół, który zgodnie z art. 104 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie ma formę aktu notarialnego. Sądem właściwym do przyjęcia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Zgodnie z art. 640 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, notariusz lub sąd przesyła niezwłocznie oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku. Wreszcie oświadczenie o odrzuceniu spadku lub jego przyjęciu może być złożone w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie praw do spadku.
Oświadczenie, o którym mowa wyżej złożyć można również przez pełnomocnika, przy czym pełnomocnictwo winno być udzielone w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym.
Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu (przyjęciu) spadku wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Z tego wynika, że czas ten nie musi być liczony od daty otwarcia spadku tj. od chwili śmierci spadkodawcy. Chodzi więc o chwilę, kiedy spadkobierca powziął wiadomość o fakcie powołania do spadku, który może wynikać z ustawy bądź z testamentu.
Jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia w wymaganym terminie to jest to równoznaczne z prostym przyjęciem spadku, czyli powstaniem nieograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe.
Oświadczenie o odrzuceniu lub przyjęciu spadku nie może być złożone pod warunkiem bądź z zastrzeżeniem terminu, w przeciwnym wypadku skutkować to będzie nieważnością takiego oświadczenia. Oświadczenie ma nadto charakter nieodwołalny, a zatem spadkobierca nie może zmienić decyzji w tym zakresie, chyba że podniesie zarzuty dotyczące wad złożonego oświadczenia np. błąd, groźba.
Zdarzyć się może sytuacja, że spadkobierca będzie powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z ustawy. Spadkobierca jest wówczas uprawniony do odrzucenia spadku testamentowego, ale może jednocześnie przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy. Nie jest natomiast dopuszczalne przyjęcie spadku w części, a w pozostałej części odrzucenie spadku.
Skutkiem odrzucenia spadku jest wyłączenie od dziedziczenia, co traktowane jest przez przepisy w ten sposób jakby osoba taka nie dożyła otwarcia spadku. Oznacza to zaś, że w przypadku odrzucenia spadku, do dziedziczenia powołani zostaną zstępni odrzucającego spadek np. wnuki spadkodawcy, ewentualnie kolejne osoby zgodnie z zasadami dotyczącymi dziedziczenia ustawowego.
Od instytucji odrzucenia spadku odróżnić należy zrzeczenie się spadku, które nastąpić może jedynie w umowie zawartej z osobą będącą przyszłym spadkodawcą, a więc osobą jeszcze żyjącą. Umowa taka winna mieć formę aktu notarialnego. Poprzez umowę spadkobierca ustawowy zrzeka się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy. Skutki takiej umowy dotykają także zstępnych zrzekającego się, chyba że strony inaczej postanowiły w treści umowy. Co do zasady zstępni osoby zrzekającej się zostają więc wyłączeni od dziedziczenia.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93)